Kasket
“İskuhi geri dön dere
kırmızı akıyor.”
Bu dere Yozgat’ın
Boğazlıyan’ındaki deredir. Yıl 1915.
İskuhi’nin kocası
Garbis’i almışlar. Sabahtan beri ses seda çıkmayınca İskuhi de eşini aramak
için yola düşmüş. Karşıdan telaşlı adımlarla gelen kadınlar “İskuhi geri dön
dere kırmızı akıyor,” diyerek onu geri döndürmüş.
Gel zaman git zaman İskuhi’nin
oğlu Kerop dokuz on yaşlarında Samatya’ya gelmiş. İnşaat işlerinde çalışarak
hayatını kurmuş. Kerop’un oğlu Sahak’a inşaat işleri ağır gelmiş olacak ki o da
Püzant adlı kasket ustasının yanında çalışmaya başlamış. Askerliğe kadarki
süreçte bu zanaatı öğrenmiş. Askerlik sonrası Püzant’ın desteğiyle kendi
atölyesini açmış. Onno da babası Sahak’ın yanında başlamış çalışmaya. O gün bu
gündür aradan geçen yıllarda baba mesleği sürüp gidiyor. Yılların atölyesi,
Eminönü’ndeki handa, sekiz köşeli kasketten erkek şapkasına evrilerek yaşıyor.
Onno bir yandan
kameramanların “Kasket Atölyesi- Geçmişten Günümüze Zanaatlar” belgesel çekimi
için atölyesinin girdisini çıktısını, işleyişini anlatıyor, arada aile
hikâyesini ekliyor. Söyleşi uzayıp gidiyor.
Eminönü semti kalabalık
dar sokakları ve yüksek kemerli kapılardan avlulara girilen büyük hanları ile
ünlü… On sekizinci yüzyıldan kalma üç katlı Büyük Yeni Han’ın hemen yakınında
Sümbüllü Han ve Büyük Valide Han var.
Atölyenin bulunduğu
handa kasket atölyesi dışında bakır ve gümüş işleme atölyeleri de var. Bakır
dövenlerin tokmak seslerine zamanla kulaklar alışıyor. Gümüş gondollar aynalar
da burada işleniyor. Bakıra gümüşe vurulan çekiç sesleri birbirine karışıyor.
Sipariş arttıkça tokmak sesleri hızlanıyor.
Yüksek taş merdivenleri
çıkıyorum. Burada zift sürülmüş metale çekiçleme yaparak şekil veren usta Tomas
ile tanışıyorum. Yanında çok kısa bir süre kalıyorum. Onun paylaşacağı
söyleyeceği ne çok bilgi, birikim var ama o sadece metal kabartma olarak
yaptığı Hazreti Ali tablosunu işaret ediyor. Sessiz bir övünme geçiyor gözünün
ferinden. Ellerinde sabır ve el uzundan bir ağırlık var. Her göz odada bir
usta, sanki canlandırmalı bir müzede görebileceğimiz mumyadan insan maketleri
gibi çıkıyorlar karşıma. Çevremde
yılların izini hissediyorum. Basıla basıla aşınmış taş basamaklardan inerken
daha da eski zamanlara gidiyor, yüzyılları duyumsuyorum. Birden han o zamanlara
doğru canlanıyor. Aşağıdaki avluda atlarını dinlenmeye bırakıp yukarıdaki
odalarda konaklayan adamların karaltısı geziniyor çevremde… Mum ışığını, gaz
lambasını söndürüp solgun uykulara dalıyorlar. Sonra taş duvarlardan fışkıran
bitkilerle yeni bir biçim almış dış duvarları görüyorum Sıvası dökülmüş iç
kubbeler ve boyana boyana kalınlaşmış tarihi demir kapılara bakıyorum. Ve
sonunda üst katlardaki bölmelerin tavan pencerelerinden gelen gün ışığı handaki
gerçekliğe döndürüyor beni.
İsmail ustanın diğer
handaki atölyesine girdiğimde sanki bir film çekimi için orada bekliyorlarmış
duygusuna kapılıyorum. Oysa seksen yaşında işinin başında olan usta, sekiz
köşeli kasket yapımını da, kendi iş yerini de canlı tutmak adına orada
direniyor. Kullana kullana metali parlamış olan eski dikiş makinesine takılıyor
gözüm… Hemen izin alıp makinenin başına geçiyorum. Dikiş makinesine dokununca
sanki sihir başlıyor. Bir kenarda ikili olarak iç içe istiflenmiş sekiz
köşelilerden birini başıma takıveriyorum. Saman sarısı tarlalarda bir ırgat,
köy kahvesinde bir masaya bırakılıp yavaşça alnının terini silen bir köylü
belirip kayboluyor. Sessiz ve vakur bir yoğunluk sarıyor çevremi. Yüzyıllardır
sınanarak edinilmiş bilgeliğin başında taç oluyor kasket… Bana Cumhuriyetin ilk yıllarını anımsatıyor.
Zamanda gidip gelmelerden düşlerim yorgun düşüyor.
Ne var bunda, eninde
sonunda bir şapka deyip geçer insan. Ama bir şapka dikimi için 33 işlem
gerektiğini öğrenmek bana çok şaşırtıcı geliyor. Onno için sıradan olan
bilgileri dinliyorum. Gedikpaşalı Ohannes bir yandan kesim makinesini
çalıştırıyor ve kesime başlıyor bir yandan anlatıyor. Altı çeşit kalıpla kumaş
kesiliyor. Siper dikilmesi, şapka çatısı dikilmesi, düğmesi, çıtçıtı derken birçok
el değişe değişe ütü ve paketleme aşamasına varılıyor.
Dünya öyle bir gidişte
ki dalga dalga vuruyor krizler. Bu krizler yoksulu daha yoksul edip varsılın
varını koruyor. El sanatları, zanaatları ve diğer emek verilen her iş giderek
belgesel olarak anımsanır oluyor.
Anadolu esnafı mal
almaya sabah erken iniyor Sirkeci’ye diye, Onno’nun babası hep yedide atölyeyi
açarmış. O da babadan gördüğü gibi sabah yedide açıyor iş yerini. Babadan
gördüğü gibi disiplinli, babadan gördüğü gibi borcuna, sözüne sadık…
Handa bir haftadır tokmak
çekiç sesi duyulmaz olmuş. Kameralar, çekimler, söyleşiler bitmiş.
Gelecek kaygısı
insanları çıkarcı ve sevgisiz yapmış. O yüzden sevgi dolu yüreklerde arz var
talep yok. Ama yine de Onno’nun yüreği sevgi jeneratörü gibi çalışıyor.
İnsanları ve insan
emeğini sevgi jeneratörlerimizle ayrıştırmadan seviyoruz. Yüzyılların
acılarını, emek ezimlerini sevgi gözelerimizle yıkıyoruz. Bir yanda yürek
kirleten nefret varsa, bir yanda da biz yürek arıtanız.
Dünya paylaşım savaşları
hiç, sizi yağmalayacağız diye çıkmamış. Birbirine düşürme yönteminin panzehiri
birbirine düşmemekten geçiyor. Bu da sevgiyi üretmekle olacak.
Elimizde Anadolu’dan
Hrantların, Onnoların yüreği, Denizlerin umudu ve inancı, Pakistan’dan Iqbal
Masihlerin boyun eğmeyişi ile ağıtlara yer olmayan bir dünya için geleceğe
bilinç pırıltımızla yürüyeceğiz.
