Tekrar Görmek Onu
Bir daha hiç, hiç mi?
Titrek yıldızlarla dolu gecelerde değil
mi,
Ya da şafağın bakire parıltısı boyunca
veya adanmışlığın öğleden sonralarında?
Yoksa solgun patikanın sonunda mı
Çiftliklerle kuşatılmış
Ya da titrek çeşme başında mı,
Cılız ayışığında beyazlaşan?
Yoksa derin ormanların
Bereketli, dolanık ağaçlarının
Onun ismini çağırdığı yerde,
Geceye yakalandığımda mı?
Mağarada mı yoksa
Çığlığımı aksettiren?
Oh hayır! Tekrar görmek onu
Nerde
olduğunun önemi yok
Cennetin
ölüm sularında
Ya
da kaynayan girdaplarda.
Durgun
ay altında ya da ruhsuz korkuda
Onunla
olmak…
Her
bahar ve her kış
Keder
düğümüyle birleşik
Cansız
boynu etrafındaki!
POETİKA SÖYLEŞİLERİNE KATKI
Evin Okçuoğlu
Dergimizin şiir üzerine tartışmalarını okuyorum. Özgün ve
Mustafa ile başlayan bu sürece katkılarım olacak. Belki eserlerimizle erişeceğiz
belki de erişemeyeceğiz geleceğe… ama toplumcu gerçekçi bir birikimi, söz
işçiliğinde ustalaşma ile birleştirip, slogan atmayan ama duygu uyandıran
şiirlere erişmek için çabamız sürecek. Yalçın Küçük Hocamızın bana yazdığı bir
notta, bizim şairlerde umut ve direnç eksiktir. Sizin şiirde bunun var olduğunu
gördüm demesini bir motivasyon olarak alıyorum. Eleştirilmekten de korkmamak
gerek. Çünkü doğru eleştiriler bizi geliştirir.
İPEK BÖCEĞİNİN KOZASI
ŞİİR DEĞİLDİR, ŞİİR İPEKLİ KUMAŞTIR.
(Özdemir İnce Şiirde
Devrim, s: 223)
Şiir ile ilgili genel yazılar yazılıp durmakta. Herkes şiiri
kendisine göre tanımlamakta. Yazdıklarıyla “işte şiir böyle olur” demekte. Özdemir
İnce bize şiirin ham maddeyi işlemek demek olduğunu söylüyor. Dikkate alınması
gereken bir sözdür. Tabii ki işlerken düşüngümüz (ideoloji) birikimlerimiz
ipeğe şekil verendir.
ŞİİR BİR SESLENİŞTİR
Klâsizm romantizm gibi edebi akımlarından sonra modernizm ve
yapısöküm modasına uyarak şiirler de dil/sözcük sökümleri, dize kırmaları,
tirelerle yatık çizgilerle parantezlerle sökülüp dikilen anlam çoğaltmaları ya
da gizlemeleriyle bir bilmeceye dönüştürülerek yazılıp çizildi. Bunların sesli
okunması bile zor. Oysa şiir sesli okunmalıdır. Sözlü tanıklığın belirleyici
olduğu dönemlerin estetiğidir şiir. O nedenle ezberlenmesi kolay olsun diye bir
mantık akışına, uyağa, hatta nefesin bittiği yerde bir durağa ihtiyaç duyulur. Ritim
ya da iç müzik şiire ata kalıtıdır. Normal konuşmadan farklıdır. Bilmediğiniz
bir dilde bile olsa okunanın şiir olduğunu anlarsınız. Bir yerde susmak, birkaç
sözcük öbeğini birlikte okumak, şiiri, düzyazı gibi okumaktan ayırmaktadır.
Şair şiiri nasıl okunsun isterse dizelerini ona göre ayarlar. Dinleyende bu
yolla bir etki kurar, bu yolla şiirin içine çekiliriz. Çocuklukta dinlenen
masal tekerlemeleri gibi, dinlediğimiz ya da okuduğumuz maniler gibi uyaklı ya
da serbest yazılmış bile olsa iç müzikli, ritimli şiirler bizim atalardan kalma
birikimimizdir.
“Sanat bir büyü aracıydı, insanın doğaya üstünlük
sağlamasına, toplumsal ilişkilerin gelişmesine yarıyordu. Ne var ki, sanatın
başlangıcını yalnız bu özelliğiyle açıklamak yanlış olur. Ortaya çıkan her yeni
nitelik, kimi zaman oldukça karmaşık birtakım yeni ilişkilerin sonucudur.
Birtakım parlayan ışıldayan şeylerin (yalnız insanlar değil, hayvanlar için de)
çekiciliği ile ışığın dayanılmaz çekiciliğinin de payı olmuş olabilir sanatın
doğuşunda. Cinsel çekiciliğin-hayvanlarda parlak renkler, etkili kokular, göz
alıcı tüyler, insanlarda değerli taşlar, güzel giysiler, kandırıcı sözler ve
hareketler- başlatıcı bir etkisi olmuş olabilir. Doğadaki canlı ve cansız
varlıklardaki düzenli tekrar- yüreğin atışı, soluma, cinsel birleşme- birtakım
biçim özelliklerinin ve süreçlerin ritmik tekrarı ve bundan alınan tat ile
çalışma ritmi de önemli bir katkıda bulunmuş olabilir. Ritmik hareketler
çalışmaya yardım eder, çabayı düzenleştirir ve bireyle topluluk arasında bağ
kurar.” (Ernst Fischer, Sanatın
Gerekliliği s: 48-49)
RİTMİK OLAN AKILDA KALIR.
Sözlü edebiyat dönemlerinde nesilden nesle aktarılmayı
sağlayan da şiirlerin ezberlemesi kolay bir ritimde oluşmuş olmalarıdır.
Yeni ile eskinin bağını kurarken atılamayacaklardandır ritim.
İMGE OLMADAN ŞİİR OLUR MU?
Bence imgeler yardımıyla dile getirmek değil de imgelerle düşünme yoluyla yaratılmış
olan eser sanatsaldır.
İmgesiz şiir de olur, oyunsuz, şaşırmasız, yalvaçlığa
soyunmayan.
Buna en güzel örneklerden biri Jacques Prévert’in Bir Kuşun Resmini Yapmak İçin adlı şiiri
bence:
Önce bir kafes resmi
yaparsın
Kapısı açık bir kafes
Sonra kuş için
Bir şey çizersin içine
Sevimli bir şey
Yalın bir şey
Güzel bir şey
Yararlı bir şey
Sonra götürür bir ağaca
Asarsın bu resmi
Bir bahçede
Bir koruda
Ya da bir ormanda
Saklanır beklersin ağacın arkasında
Ses çıkarmaz
Kımıldamazsın
Kuş bazen çabuk gelir
Ama uzun yıllar bekleyebilir de
Karar vermezden önce
Yılmayacaksın
Bekleyeceksin
Yıllarca bekleyeceksin gerekirse
Resmin başarısıyla hiç ilişiği yoktur çünkü
Kuşun çabuk ya da yavaş gelmesinin
Geleceği olup da geldi mi kuş
Çıt çıkarma yok
Kafese girmesini beklersin
Girdi mi kafese fırçanla
Usulcacık kapısını kaparsın
Sonra kuşun bir tüyüne dokunayım demeden
Bütün kafes tellerini teker teker silersin
Yerine bir ağaç resmi yaparsın
Dallarının en güzeline kondurursun kuşu
Tabii ne yapraklarının yeşilini unutacaksın
Ne yellerin serinliğini
Ne de yaz sıcağındaki böcek seslerini
Otlar arasında.
Sonra beklersin ötsün diye kuş
Ötmezse kötü
Resim kötü demektir
Öterse iyi olduğunun resmidir
İmzanı atabilirsin artık
Bir tüy koparırsın usulca
Kuşun kadından
Ve yazarsın adını resmin bir köşesine.
Bu şiirde bir imge olmamakla birlikte bütünde anlamsal bir
şiirsellik var. Birkaç sözcüğün üstüne inşa edilmiş veya birkaç sözcüğe
hapsedilmiş bir imge yerine anlama yayılmış bir imgesellik söz konusu.
EDEBİYATTA POSTMODERNİZM VE YAPISÖKÜM HASARLARI
Her çağın şiirini incelerken o çağın toplumsal ekonomik
yapısına bakmalıyız. Büyük bir tez konusu olabilecek bu konuyu çok kısa
özetlersek, ilkel toplumda şiirde, düzenli tekrar ve büyü ağırlığı varken,
kölelerin isyanında şiir, haykıramayan bir inilti gibi blues tadına dönüşür.
Feodal toplumun kasveti, karanlığı içinde kurallar hece saymalar ağır basıyor.
Sonra kapitalist toplumun aydınlanması ezilenden yana direngen umut veren
şiirlere geliyoruz. Baskı dönemlerinde şiir de kendini gizliyor. Diyeceklerini
sözcüklerin arasına saklıyor. İmgeler çağrışımlar düşünmeyi gerektirir oluyor.
Okura daha çok iş düşüyor. Bütün bunlar olurken egemen sınıflar uzmanlaşıyor,
medya ve insan psikolojisini toplumsal vicdan oluşturmayı bilinçli bir iş
olarak yürütüyor. Ezilenlerin ezilmekten memnun hale getirilmesi için toplum
mühendisleri her alanda çalışıyorlar. Edebiyat alanı da bunlardan ayrı değil.
Ülkelerde savaştırılıyor ve yıkılmış şehirlerden insanlar göçüyorken egemenler
bize yapısökümcülüğü dayatıyor. Her şeyi özünden koparıp ayırıp göç
ettiriyoruz. Koparmak ve öylece ortada bırakmak, anlamı yok etmek… Zamanında
bunu moda sayıp öyle yazmaya başlayanlar oldu. Öyle yazmayanlar demode sayıldı.
Piyasa dergileri bu anlamsızlıklara sayfalarını açtı. Şiirlerde tireler
parantezler alıp başını gitti. “Öyle de okunur böyle de” dendi.
Şiirden çıkıldı. Akıl bozuculuk başladı.
Konular sorunlar gerçeklik bağlamlarından koparıldı. Havada
anlamsız salınan gerçekliği görür olduk sadece. Postmodern tarzı benimseyen
şairler bir sorunu ortaya serdi ama sorunun kaynağı da çözümü de yoktu. Postmodernizmin
bize ettiklerini Kopuk adlı şiirimde
anlattım.
Kopuk
işte böyle
söküyor
anlamını
özünden
isim, edimsiz
kök, bağlamsız kalıyor
sonuç bir başına,
nedensiz.
nasıl soyuyor
bak;
soyutlandıkça
görünmüyor insan
yara kabuk tutuyor ama
kabuk
kopuk yaradan.
BROY’DA POETİKA DEĞİNMELERİ
Buna karşın edebiyatın yüz akları da vardı. Direnen, gerçekçi
ve toplumcu ürünler veren şairler, dergiler, kendilerini ifade ortamı buldukça
düşündüklerini paylaştılar. Bu dergilerden biri de broy’du. Bu derginin bir cildinden derlediğim önemsediğim sözler
seçkisini sunuyorum.
Şiir dize sayısı
olarak değil, özsel olarak büyümeli.
Şiir toplumsal
birimlerin büyümesi ve iç içe geçmesine bireyin toplumla ve insanlıkla
bağlarının derinleşmesi genişlemesi ve yoğunlaşmasına koşut olarak, büyümeli,
kendini değiştirerek yenilenmeli.
Deriz ki şiir ideoloji
üretmez. İdeoloji, ozanın dünyayı kavrayışında yerini nasıl alırsa, şiiriyle de
o anlamda kaynaşır. İdeoloji, ideoloji olarak durmaz şiirde. Ekmeğin, zihinsel
etkinliğimizde ekmek gibi durmaması gibi. Muzaffer İlhan Erdost
…Olasıdır ki, ritmik
düzenlilik, şiir için yalnızca bir uyum, hiçbir temeli bulunmayan bir işleyiş
kuralı, bellek eğitici bir oyun değil, ama bir biçimdir de; bu biçim, ilkel
büyü sözlerinin, seslerin ortak atımının, yüreklerin ve şiirin doğduğu çok eski
büyü törenlerindeki kitlelerin kalıtıdır. Therry Molnier Çeviren: Ramis
Dara (Broy, Ocak 1987)
Yeteneksizlik,
başarısızlık ve yanlışlık çıplak dolaşmıyor, hep bir şeyin arkasına gizleniyor.
Bu gizlenme şiirde “şiir her şeye muhaliftir”, “karşı dil”, “karşı söylem” sloganlarının
altında… gerçekleştirilmek isteniyor. Bu tür sloganların ancak tarihsel ve
toplumsal bir bağlamda belli anlamı olabilir; bunlardan soyutlanıp yalnızca
dilsel bağlamda kullanıldıklarında “laf”tan başka bir şey değildirler.
Özdemir İnce (Broy, Eylül 1986)
Ne var ki, geçmişin
tarihsel bir düşünce olarak yaşanır kılınıp, tarihsel bilinçle yansıtılması
demek değildir, şiiri, oyunu, romanı giderek sanatı ölümsüzleştirip
klasikleştiren nitelik. Yazarın, sanat anlayışı, dünya görüşü, estetik
inceliğinin yanında ulusaldan evrensele varan insancıl özün de büyük bir
başarıyla ortaya konulmuş olması gerekir. Nurer Uğurlu (Broy, Temmuz 1986)
Hayattan beslenmeyen,
kendini biriktirmeyen bir şiir (şair) elbette okuyucu bulmakta zorlanacaktır.
Yusuf Deniz (Eski, Haziran 2005)
ANLATMA GÖSTER
Kültürler arası farklılaşmalar şiirde de farklılaşmalara yol
açıyor. Bunu Japon şiiri HAİKU incelemesi sırasında fark etmiştim. En eski
Japon şiir sanatı olan ve kelime anlamı doğal
boşluk demek olan Haikuyu yazarken anlatma göster ilkesi bize yol
gösteriyor. Ne diyeceksek dolandırmadan eğretilemelere, benzetmelere
başvurmadan diyoruz. Az sözcük kullanıyoruz. Bu anlamda Ars Poetika’da söylenen
ile benzeşiyor. Şiire emek verenler bu yolla didaktik olmaktan ve düz yazıya
kaçmaktan uzaklaşabilir.
ŞİİR SANATI/ARS
POETICA
Şiir apaçık ve sessiz olmalı
Yuvarlak bir meyve gibi,
Dilsiz
Eski madalyonlar evrilip çevrilirken,
Gömleğin kolu gibi- pencere önündeki
Yosun tutmuş yıpranmış taş gibi sessiz-
Şiir sözsüz olmalı
Kuşların uçuşu gibi.
Şiir kıpırtısız durmalı zamanda
Çünkü ay tırmanırken,
Dal be dal geceyi kurtararak
Dolaşık ağaçlar bırakır ardında,
Ay kış yapraklarının arkasında olduğundan.
Anı be anı zihni bırakır ardında- -
Şiir hareketsiz durmalı zamanda
Ay tırmanırken.
Şiir eşit olmalı:
gerçek olmayana.
Çünkü kederin bütün tarihi
Boş bir odagirişi ve bir akça ağaç yaprağı.
Çünkü aşk
Yassılmış çimenler ve iki ışık denizin yukarısında-
Demek istememeli şiir
Olmalı yalnızca.
Archibald MacLeish
Çeviri: Evin Okçuoğlu
Haiku ile ilgili çalışmalarımdan başka bir yazıda söz
edebiliriz. Konumuzla ilgili kısma değindim, geçiyorum.
YENİ ŞİİR, YENİ GELEN NASIL OLACAK
Yeni şeyler üretmek demek, bir üst dil olsun diye divan
şiiri benzeri bir çabaya girişip, anlamayı zorlaştırmak değildir. Ya da eski
yazılanlardan (kutsal kitaplar da dâhil) sözcük imge kopyalayarak yenilik
yaptığını sanmak da değildir.
GELECEĞİN İNSANI DAHA İNCE DUYGULU OLACAK
Bence sözcüğü azaltan şiirler geleceğe kalacak. Gelecekteki
insan da söz ile büyülenme veya içtepisini şiirli söyleme gereksinimi
duyacaktır. Bu, içsel yoğunluk nedeniyle oluşur. İçsel yoğunluk sözle,
gözyaşıyla dışa çıkmak ister. Katlanılmaz olan fazla geleni şiir konumuz olduğu
için sözle dışlaştırırız. Başka sanat dallarında üretenler, bunu desenle,
renkle, müzikle yapar. Gelecekte şiir daha felsefi, daha kapalı- uzak imgeli,
daha kısa olabilir.
Toplumsal çekişmelerde hangi tarafta yer alıyor ise o
tarafın izini sürer. Zaman, hepimizi geleceğin mizanında kantarlayacak. Sonuç
olarak şiir bir taraftır. Nazım Hikmet’in dediği gibi biz de başka taraflara
kapılmadan ah vah diye ağıtlanmadan yolumuza devam edeceğiz. Geçmişi bu güne ve
geleceğe bağlayacağız.
“Ne ah edin dostlar ne ağlayın
dünü bugüne
bugünü yarına bağlayın”
Umut, toprağa ekilen tohumun yeşermesi beklentisi
İnanç; havanın, toprağın ve tüm diğer koşulların yolunda
gideceğine ve tohumun yeşereceğine güvenmek.
Sevgi; tohumu ekerken, toprağı çapalarken, yağmurda
gelişmesini izlerken, yeşeren meyvesini tadarken bizi gayretli yapan duygu.
En sıradan şeyin bile öyküye konu olabileceğini düşünürüm.
Öyküyü oluşturan birikimlerimiz, bazen kendi yaşamımızdandır. Çoğunlukla da bir
öykü kurgusu içine gözlemler, düşler, küçücük etkiler bırakmış olan tanıklıklar
da girer. Aslolan ise bütün bu birikimin birbiriyle bağlantılarının iyi
kurularak kurgulanmasıdır. Büyükannelerimizin yamalı bohçaları gibi... Renk
renk, şekil şekil kumaşlar yan yana bitişir ama ne kadar uyumludurlar.
Öykünün romandan farkı bütün bir yaşamı baştan alıp bir sona
kadar anlatmak yerine hayattan kesit vermesidir. Çehov buna önünden geçerken
bir pencereden içeride görülendir diyor.
Bir de tabii ki "demek istediğimiz"i alımlayana
bırakcak bir serim önemlidir.
Öykü ile dünya değişmez belki ama değişmesine katkı olacak
doğru bir bakış açısıyla işlenir. Bu konuda da Çehov'la hemfikirim.
Öykü yazma konusunda şimdilerde şablonların öğretildiği ve
yönlendirmeli yaratıcı yazma anlamında kurslar düzenleniyor. Yazma edimi,
şablonlaştırılarak bize tez veya bilimsel yazı yazma tekniği gibi
dayatılmamalı.
Evin Okçuoğlu
KURAL
Dil, sözcük ve yazım kurallarıyla bir bütündür. Birçok ulus
kendi dilinin yaygınlaşması adına kültürel emperyalizme varan çalışmalar
yürütmektedir. Ne yazık ki Edebiyat Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümleri Türkçe’nin yeterince gelişip çağdaş edebiyatımıza yön vermek adına,
gerekli çalışmaları yapmamıştır. Türkiye’de yazın hayatı birçoğu medya
egemenlerinin uzantısı olan dergi çevrelerine kıstırılmıştır.
Bu nedenle de genelde ben yaptım oldu anlayışıyla
çevresindekilerin verdiği destekle yazınsal üretim sürmektedir.
Küreselleştirilmiş emperyalistlerce dayatılan yazınsal akımlar doğrultusunda
yazılanlar da modaya uyma ve çağdaşlık olarak algılanır olmuştur.
Edebiyat ürünlerinde yazarlar ve şairler dil kurallarının
dışında yazmakta bir engel görmemektedir. Bunu “bilinçli” yaptıklarını da
ekleyenler vardır. Böylesi kitapları okuyan insanlar kuralsızlıkları kural
olarak benimsemezler mi? Öğretilenler ile yazılan kitaplardakilerin
çatışmasıyla neyin doğru neyin yanlış olduğu birbirine karışmaz mı? Özellikle yaşken eğilecek çağda olanlara karşı
bir sorumluluğu olmalı yazın insanlarının diye düşünüyorum.
Bana kişi olarak sen edebiyat dünyasında yeri olmayan
birisin. Kaç kitabın var, birikimin nedir, eleştirmen misin, bilgin kadar konuş
gibi sözleri demeye yeltenenlere söyleyeceğim şudur: Piyasa beş para etmez
kitaplarla dolmakta. İnsanlar nasıl yönlendirilirler, neyin reklamı yapılırsa
onu okumaktalar. Asıl okunması yararlı olacak kitapları dağıtımcılar özellikle
geri çekiyor ve tezgah altı yapılıyor. Dayatılan ve modalaşan kitaplar ise
zararsız diyebileceğimiz türdendir. Bu ortamda ille de kitap basılsın ve
üstelik ses getirsin istiyorsanız bir şekilde uzlaşacaksınız. Ben uzlaşmak
istemiyorum. Kalsın benim davam divana kalsın diyorum. O çok bilmiş uzmanların
da eleştirisine gereksinmem yok.
Yazılan eserin ne dediği önemlidir ama nasıl dediği de
önemlidir. Çok güzel betimlemelerle şiirsel imgelerle yazılmış ama sonuç olarak
verdiği iletisi silikleşmiş bir yazı ne derece anlamlıdır?
Bu denemeyi şiirle ilgili alanlarda edebiyat yazıları
bölümlerinde değil, kendi sayfamda yazmamın nedeni kişisel açıklamalar
içermesidir.
Evet, yazım kurallarına uymayan bir yazı okuduğum zaman,
konudan uzaklaşıp dikkatimi kuralların düzeltilmesine veriyorum. Eğer kurallı
yazmak önemsiz ise, neden editörler var? Dil de kuralları olan bir erktir.
Uyulmaması halinde ise zamanla yok olur. Yozlaşır. Eğer bu topluma iletiniz,
yozlaşalım ne var bunda yeter ki dil kuralı bize bir baskı gibi dayatılmasın
derseniz, kural baskı mıdır derim.
Kuralı olmayan bir toplum ve dil olabilir mi diye de eklerim. Eğer
uyulmayacaksa da neden konmuşlar demek gerekir. İçerik biçimle birlikte var
olmuş ise değer taşır bence.
Evin Okçuoğlu
Toplumsal çarpıklıkları gören gözlerimizin bunu edebiyat
yoluyla aktarması süreciyle ilgili düşüncelerim:
1- Slogan dilinden arındırılmış metinler yazmak.
2- Olayı aktarıp sloganı okurun içinde çınlayacak sakinlikte
vuruculukta yazmak.
3- Her şeyi söyleyip okura sadece dikte etmeyi bırakan
tarzda yazmamak.
4- Yazarken edebi kaygı ile dil hâkimiyeti, zengin sözcük
seçimi ve dilde kıvraklığı yansıtmak.
5- Okuru siz ne berbat varlıklarsınız diye aşağılamadan
sevgiyle yaklaşmak. O "berbat"lığın medyatik yönlendirme ve
eğitimsizlikten kaynaklı sistemsel kişilik çöküntüleri nedeniyle olduğunu
bilerek "ANLAMAK"
6- Heyecanlara kapılarak yazdıklarımızı hemen yayınlamamak.
Aradan geçen sürede metne yabancılaşarak tekrar okumak...
mümkünse kırpmak...
7- Eskiden masalların sonu fabl gibi türlerde de olduğu gibi
alınacak ders neyse onu söyleyerek biterdi. Halen de öyle... Ama şimdi okur biz
salak değiliz diyerek verilen derslerin gözüne sokulmasını istemiyor. Düşünceler
önce duygular olarak bizde iz bırakmalıdır. O izi edebiyatla bırakabiliriz.
Evin Okçuoğlu
Çocuk Edebiyatı
Evin Okçuoğlu
Edebiyatı, şiir, öykü, roman
türleri olarak ayırmanın ötesinde bir de yaşlara göre ayırmak ve çocuk
edebiyatı demek, çocuğun emek dünyasında
yer almaya başlamasıyla olmuş. Acımasız kapitalizm, çocuğun da üretim süreçlerinde yer almasıyla bir
anlamda “ayrı” bir okuma süreci gereksinimiyle dayatmış bu türü… Çocuk emeğin
bir parçası olarak fark edilmiş. Ama ilk ürünler çocuklar için yazılmamış yine
de… Okuru çocuk yaştakilerden oluşmuş diye sonradan çocuk edebiyatı ürünü olarak
tanımlanmış bu eserler…
Günümüzde başlıca yayınevleri çocuklar için eserleri
basarken, editörlerini pedagoglardan seçmeye özen gösteriyorlar. Bence
çocuklara yazanların, yetişkin olmalarına karşın, empati gücü yüksek kişiler
olmaları gerekli. Çocuğun hayatına dokunmakla kalmayıp, onun yaratıcılığını ve
hayal gücünü geliştirici olmak da önemli…
Bunu şaşırtma yoluyla yapabilir çocuk edebiyatı yazarları… Kendi hayal gücü sınırlarında dolaşırken
çocuksulaşarak…
Okulların didaktik yanı her zaman olumsuz etkilemiştir çocuk
yazınını… Yazar, kalıpları zorlamak yerine kalıplar gereği yazmışsa, belki de
ezberlenecek bir sürü dizenin soğuk rüzgarı olmaktan öteye geçememiştir
yazdıkları. Çocukların teknoloji gereği renkli ve hızla akan görsel dünyalarına
bir hız kesmeyle girmek ve alınacak başka tatların da olduğunu hatırlatmak
işini ne derece başardığımızı denetlemek de zor.
Çocuk okurun eleştirmen olarak yazara geri bildirimde
bulunması yolları neredeyse kapalı.
Çocukların gelişimlerindeki farklılıklar da yazılanları
belli bir yaş gurubuyla kesin olarak sınırlamayı güçleştiriyor. Çok okuyan ile
az okuyan çocuk, kültürel birikimleri farklı olma nedeniyle yaşına karşın
yaşından büyükler için olan ürünleri okuyabilen çocuk, ne okusam konusunda yol
gösterirken zorluklar oluşturuyor. Bu durumda sınıf öğretmenleri ile anne
babalara düşen görev artmakta…
İnsan, kitabevinde kendi okuyacağı kitabı kendi seçebilecek
çocuklar özlüyor. Onların seçerken aradıkları özelliklerin; kitabın kalın
olması, resimli olması, göz alıcı olması, “macera” konulu olması süreçlerini
çabuk geçmesini bilinçli okur çocuk olmaya evrilmelerini diliyorum.
Yazarlarımızın da çocuklara yazmak konusunda daha ayrıntılı düşünmeleri,
gözlemlemeleri, çocuk dünyasıyla kendi dünyaları arasında kurdukları köprüde
söyleyecek sözlerini yazınsal özenle birleştirmelerini umuyorum.
Masal yazmadan önce
araştırma gerek. Geçmişte bu konuda yapılanları bilerek yola çıkmak gerek. İşte
yazdığım masaldan önce bir kısa alıntı ile masal ustalarımızdan Eflatun Cem
Güney’den bir alıntı:
Her Masalın Başı
Eflatun Cem Güney
Bizim de bir masal dünyamız var; uçsuz bucaksız bir dünya
bu! Kel Oğlan’ı da içine alır, Köroğlu’nu da; peri kızını da içine alır, dev
anasını da; seni de içine alır, beni de; gene de bir fındık kabuğuna sığar,
yedi dünyaya sığmaz. Hani, şu masal dünyasını bir dönüp dolanayım diye, demir
çarık, demir asâ yola düşseniz; dere tepe düz, altı ayla bir güz gitseniz, bir
arpa boyu yol gidersiniz ancak! İyisi mi, gelin derelerden sel gibi, tepelerden
yel gibi geçerek; lâle, sümbül derleyip, soğuk sular içerek; daha da yorulsanız
Hızır’ın atına binerek bir tandır başına götüreyim sizi. Vay ne masallar, ne
masallar var orada; makas kesmedik, iğne batmadık masallar! Oturup bunları
dinlemekle kalkıp şu dünyayı dolaşmak bir bence… Öyle ya, masal deyip geçmeyin;
kökleri vardır geçmişte, dayanır durur dağ gibi… Dalları var üstümüzde; yeşerir
gider bağ gibi… Ama anlatılacağı bir anlatılırsa… Zira asıl tadı
anlatılışındadır bunların; hele masal ustalarından dinlenirse tadına doyum
olmaz doğrusu. Ha, işte bu niyetle sizi bir tandır başına götüreyim dedim ama,
bir yer bulabilirsek ne mutlu! Çünkü Allah’ın kışı, tandırın başı olur da kim
gelmez. Çağrılan da gelir, çağrılmayan da; haylanan da gelir, huylanan da;
ahlanan da gelir, ohlanan da, Kambur Ese de gelir, Sarı Köse de; hâsılı, seyrek
basandan sık dokuyana, bir taşla iki kuş vurandan, her yumurtaya bir kulp
takana kadar kim var, kim yok, sırtı bütün, karnı tok… cümlesi gelir toplanır
ama, masalcıbaşıyı masala başlatmak kolay mı? mübarek, kendini naza çektikçe
çeker; onu söyletmek için her biri bir dereden su getirmeye başlar. Kimi
yukarıdan atıp aşağıdan tutar, kimi ağzını yumar dilini yutar; kimi ince eğirip
sık dokur, kimi süt dökmüş kedi gibi oturur; kimi akıntıya kürek çeker, kiminin
kırdığı ceviz kırkı geçer; daha daha bir yığın maval, martaval derken
masalcımızın çenesi açılır, gayri öyle bir dizip koşar ki, ağzından bal akar,
dili de kaymak çalar balın üstüne!
İmdi; kalem benim, söz onun; nokta benim, harf onun; okuyun
okuyabildiğiniz kadar. Okudukça gönlünüz gül olup açacak; diliniz de bülbül
olup şakıyacak…
(Masallar, Eflatun Cem
Güney Kültür Bakanlığı Yayınları, Çocuk Edebiyatı Dizisi /43, 1992 sf: IX)
bir
sandal salınması gelgitlerimiz
tarihin
küflü evlerinde serin bir avludayız
aşkın
sonsuz kıpırtısında deniz.
asırlık
ağaç gibi sağlam ve sessiz
Evin Okçuoğlu
ağlama dedim
bugün kendimle söyleşirken
her sınava hazırlan
ya geçersin ya kalırsın
ne var bunda dedim ama boşuna
özüm yüreğini yormada
o deyişler yazılmış
o ezgiler çalıp söylenmiş
eksiği yok fazlası var
kalpten dile gelmiş
su gibi akmış gitmiş hepsi
tortusu ben
kalıntısı ben
yorgunluk neden dersen
kurumuş gözelerde
akarsu düşlemesinden
Evin Okçuoğlu
dünya taşlarını döküyor
yüzü hiç bu kadar çirkin olmamıştı
ölüm serilmemişti her yere
hayret edilecek bize
nasıl dayandı yürek
nasıl direndi onur
yüz yıl sonra sevdiğim
demişti ozan
o çoktan geldi geçti
bir gün elbet diyoruz yine
dünya yaşanası olacak
bunu nerden biliriz
tarih var akıl bilimle yürüyen
çıldırmış yanlar hep sönmüş
tek değişmeyen değişim
güldürmüş yüzleri bir zaman
şimdi aman aman
şimdi leyli leyli
şimdi el aman denen an
çok zor zaman
çok zor zaman
utanılası karanlıkta
dilimiz varmayan zaman
ahlar zamanı
vahlar zamanı
şimdi tiksinme zamanı
saç sakal şalvar
aç zaman
sır zaman
sonra her şey ayan beyan
dilimiz varmaz elimiz yüzümüzde
çocuktan utanma zamanı
çocuklardan
ah zamanı ahlar zamanı
çiçekler bezekler yetmez
dünyalar serse şefkatini yetmez
en son ne zaman düşünmüştünüz beni
yanık bir türkü kokusu sarmıştı evi
perşembenin gelişi belliydi hani çarşambadan
bilmem kaçıncı uykulardan uyandırmıştı sizi o
duygular
anlıyorum demiştim neden
bu aralar sessizdi dünyanız
yemeyip yanımıza koyduğumuz sözler taşmıştı sonra
ev hali işte
çıplak geziniyordu düşleriniz
ıssız odaların tavanlarına yapışık
hiç gözü kırpmayan iki göz
çeke çeke gelirdi aklımıza
ulu çınarların
heybetli duruşundaki giz
sonradan nasıl da açmıştı
solmaya yüz tutan çiçeğiniz
Evin Okçuoğlu
gittikçe sığmaz olduk gözaltılara
ellişer yüzer binlere vardık.
atıldıkça işten atıldık ekmek kavgasına
sığmaz olduk tecride, kapalıya
doğmaz olduk kıskaca cendereye
oturma eylemleri yürüyüşlerle çoğala çoğala
gittikçe doğmaz olduk bugüne/ kurduk güzelim
yarını
Evin Okçuoğlu
eskiden daha görkemli olurdu ölüm törenleri
şimdi sıradan ve abartısız
acılar peş peşe biri dinmeden diğeri gelip
damlıyor
göz yaşı kolyesine
şimdi abartısız gömüyoruz ölüleri
uzaktan sabır diliyoruz
acınız sağalsın diyoruz
ateşin düştüğü yere
yasımız bitmeden geliyor yenisi
ölüm sıradanlaşıyor sanki
kapanan bir devri selamlıyoruz
unutma yeni yüzyıl unutma dünya
kıydık kıyıldık yenişemedik daha
güzel günleri kurmak kaldı yeni çağa
Evin Okçuoğlu
sakın
bırakma sakın vazgeçme sevmekten
derler
ya aşıklar bazen
işte
bir yıldız sönmesin diyedir o
ertelenmesin
diyedir doğumlar
su
kapları dolu kalsın diyedir sıcak havalarda.
tazelensin
diyedir vazoda çiçekler
Evin Okçuoğlu
gözlerin
karanlığındaki keder kuyusudur
içine
doğru akan yaşlarla dolar taşar
bir
parıltı geçer yıldızlı aylı gecelerde üzerinden
soluğu
kesilmiş aşıklar bambaşka bir ezgide susar
Evin Okçuoğlu
hiç
oluşmamış bir ezginin duyulmadık notalarında sürmüşüm izini
en
derinde tutup nefesi
beklemişim
sonsuz devinimi
aynı
rüzgarda titreşirken uçurtmalar
aman
sakın
arapsaçı
olur ipler bir anda
ayıkla
pirincin taşını sonra
ayıkla
aysız gecelerin gezinen düşlerini
yutkunup
dur aldırışsız
uzak
bir gezegende
kavuşma
hevesini hiç yazma
şiirsiz
soluksuz bir başına
iyi
ki geçmiş esinti dersin
iyi
ki karışmamış ipler
kimi
bu yana
kimi
öte yana gitmiş
düşünsene
rüzgârsız
da uçabilmişim
kopsa
da kırılsa da
hiç
olmamış bir düşün içinde
hiç
yağmamış bir yağmurun altında
kendime
yığılıp kalan
hiçten
bir düşle titreşmişim